Om de hulp aan burgers in het sociaal domein de komende jaren echt op een hoger niveau te krijgen, moeten de hardnekkige knelpunten aangepakt worden. De Terugblik Toezicht Sociaal Domein 2016-2020 laat onder meer zien dat het vraaggericht werken en het ontbreken van een integrale bril te vaak leidt tot een onvolledig beeld van de problemen van burgers.
Aandacht voor de (chronische) problematiek van alle leden van een huishouden en handelen op signalen van onveiligheid is niet vanzelfsprekend. Ook het inzetten op participatie naar vermogen in de samenleving en aandacht voor een duurzaam ontwikkelingsperspectief voor kwetsbare burgers is nog geen gemeengoed. Daardoor krijgen burgers met problemen nog te vaak niet de hulp die ze nodig hebben.
Waarom dit nog onvoldoende tot stand komt, is deels bekend. Zo weten we bijvoorbeeld dat het delen van informatie tussen professionals beperkingen kent en dat samenwerken bij mensen met meerdere problemen moeilijk is. Ook constateren we dat professionals en organisaties onder druk staan en te maken hebben met botsende doelen van wetten. Het zijn hier taaie vraagstukken die vragen om innovatieve oplossingen.
Wij vinden het erg belangrijk dat in deze vraagstukken een doorbraak komt. Daar willen we aan bijdragen. Door creatief en vernieuwend denken en handelen, en de ruimte op te zoeken in wet- en regelgeving kan meer bereikt worden voor kwetsbare mensen dan tot nu toe het geval is.
In ons toezicht gaan we op zoek naar achterliggende verklaringen voor de hardnekkige knelpunten en gaan we kijken naar situaties waar het wel goed gaat. De komende periode vragen wij partijen om hun verantwoordelijkheid te nemen om de zorg en ondersteuning verder te ontwikkelen en daarbij hardnekkige knelpunten samen op te lossen.
Verklaringen en goede voorbeelden
We onderzoeken welke factoren en partijen een knelpunt veroorzaken of in stand houden. Hierbij kijken we onder andere naar verklaringen in sturing, rollen/verantwoordelijkheden, competenties/vaardigheden en knellende wet- en regelgeving. De uitkomsten van onze onderzoeken geven we terug aan partijen die onderdeel zijn van het probleem of verantwoordelijk voor het oplossen ervan. Wij spreken partijen daarbij aan om hun rol in het stelsel te vervullen en we gaan de goede voorbeelden verspreiden.
Thema's
De komende jaren gaan we kijken naar twee thema’s:
- Toegang tot zorg en ondersteuning
- Overgang en samenloop van zorg en ondersteuning
De keuze voor deze twee thema’s komt voort uit een interne analyse van de momenten waarop wij veel problemen zien voor burgers door knelpunten in het stelsel. Zowel bij de toegang als bij de overgang naar een andere sector of regeling zien wij knelpunten die zich herhalen. We gaan daarom kijken naar de onderliggende oorzaken.
Toegang tot zorg en ondersteuning
Het sociaal domein kent veel verschillende toegangen voor mensen met problemen. Dat kunnen loketten zijn voor gemeentelijke diensten zoals wijkteam, loket werk en inkomen of meldpunt overlast. En ook bijvoorbeeld huisarts, veiligheidshuis, wijkagent of samenwerkingsverband passend onderwijs.
Voor een goede toegang is het belangrijk dat er voldoende en duidelijke ingangen zijn voor mensen met een hulpvraag. Fysiek, en ook telefonisch of digitaal. Ook moeten rollen en verantwoordelijkheden van professionals in het netwerk helder zijn. Dat is van groot belang voor gemeenten en betrokken organisaties om mensen met problemen in beeld te krijgen, te houden en te helpen. Zo kan iedereen uiteindelijk naar vermogen deelnemen aan de samenleving.
De toegang is echter nog niet goed geregeld. Mensen weten vaak niet hoe zij toegang kunnen krijgen tot hulp of ervaren andere problemen met de toegankelijkheid. Het gevolg is dat hulp niet of te laat tot stand komt, of niet passend is. De burger wordt van het kastje naar de muur gestuurd, raakt uit beeld of gaat zorg mijden.
Daarom gaan we de komende periode bekijken waarom het alsmaar niet lukt om de toegankelijkheid van zorg en ondersteuning te verbeteren. Wij zullen bij onze onderzoeken naar de toegang tot hulp speciale aandacht schenken aan inclusie: heeft iedereen toegang tot zorg en ondersteuning of hebben bepaalde mensen (onbedoeld) moeilijker toegang?
Overgang en samenloop
Op lokaal en regionaal niveau sluiten de sectoren zorg, jeugd, werk en inkomen, onderwijs, veiligheid en wonen meestal nog te weinig op elkaar aan. De burger krijgt dan geen hulp of te laat. Of hij ervaart een versnipperde, onsamenhangende aanpak. Daarbij bestaat het risico dat geen enkele partij zich verantwoordelijk voelt voor de situatie van die burger.
Problemen kunnen zich voordoen wanneer burgers hulp krijgen uit verschillende sectoren tegelijk, of van de ene sector overgaan naar de andere. Dat zagen we regelmatig in onze onderzoeken van de afgelopen jaren. Bijvoorbeeld bij de overgang van hulp bij participatie vanuit de Wmo/zorg naar hulp vanuit de Participatiewet/werk en inkomen. Of als een kind te maken krijgt met samenloop van ondersteuning vanuit zowel onderwijs, veiligheid als zorg. Ook kan een gat ontstaan in ondersteuning als een kind 18 jaar wordt en overgaat van Jeugdwet naar Wmo of Wlz.
Dergelijke situaties van hulp uit verschillende domeinen of overgangen tussen domeinen of regelingen kunnen problemen geven. Burgers en professionals krijgen dan te maken met verschillende wetten die met elkaar kunnen botsen. Of met verschillende organisaties in verschillende sectoren die met elkaar moeten samenwerken en de hulp moeten coördineren. Ook hier gaan wij de komende jaren onderzoeken welke factoren ervoor zorgen dat problemen ontstaan.
